گوگلی سازی[1] و
فرایند ابر انحصاری کردن جهان
احمد جواهریان
رسانه های امروز و آینده چه شکل و
شمایلی دارند و چگونه و تا کجا بر زندگی ما تاثیر می گذارند؟ در شرایطی که توسعه
اینترنت پر سرعت و بهره گیری از آن در چشم انداز است، فعالان اجتماعی باید چه برخوردی
با آن داشته و چگونه از آن ها بهره بگیرند؟
طی هفته های اخیر، مشغول گذراندن
دوره ای هستم که دانشگاه آنلاین کورسرا[2]
با همکاری دانشگاه نورت وسترن[3]
ارائه کرده است. نام این دوره «درک رسانه بوسیله درک گوگل»[4]
است. در این دوره که به صورت رایگان برگزار می شود، چیزی حدود ۵۰ هزار نفر زن و
مرد، پیر و جوان و حرفه ای و غیر حرفه ای از سراسر دنیا شرکت دارند.
حضور در این دوره آموزشی شش هفته
ای چشم انداز تازه ای از توانایی رسانه های جدید (دیگر شاید جدید واژه مناسبی
نباشد) در پیش چشمانم گذاشته است. شرکت سیال در کلاس ها که به صورت ویدیویی ارائه
می شود، با حجم عظیمی از منابع به صورت کتاب، مقاله، سخنرانی و تمرین و آزمون های
کوتاه قابل دسترسی چه به صورت رایگان و چه برای خرید، فضایی را بوجود آورده که فضای
آموزشی تازه ای است. تازه از این نظر که در آن آموزش شبکه ای و نظر سنجی برای جمع
آوری اطلاعات در فضای کسب و کار حل و کاملا با آن تلفیق شده است.
یکی از نکات قابل توجه این بود که استاد
برگزار کننده دوره در وسط دروسش توسط تلفن های تصویری گوگل با نویسندهٔ کتاب ها و
مقالات مصاحبه می کند، یا برای مثال عضو هیئت مدیره گوگل را به کلاس مجازی اش دعوت
می کند و سئوالات شرکت کنندگان را با او در میان می گذارد. نکته جالب توجه دیگر، یک
شبکه اجتماعی بزرگ ده ها هزار نفری از شرکت کنندگان نیز همراه با اجرای دوره آموزشی سازمان داده شده که
در آن همه سخنرانی ها و منابع مورد بحث و نقد قرار می گیرد و شرکت در این بحث ها
بخشی از وظایف شاگردان کلاس است. به همین دلیل، سرفصل های متعددی باز و زنده و
پویا پیگیری می شود و از همین هفته سوم، کلاس چنان شکل و شمایلی پیدا کرده که با
آموزش های سنتی ما زمین تا آسمان فاصله دارد.
دوره آموزشی روشن می سازد که شرکت
هایی مانند گوگل هدف گذاری های بسیار پر دامنه ای برای تسلط بر اطلاعات و در دست
گرفتن نبض بازار از طریق این اطلاعات داشته اند و به چنان موفقیت هایی دست پیدا
کرده اند که آن ها را از هم اکنون بعنوان الگویی برای توسعه شرکت ها در بازار
جهانی مطرح ساخته است. این اطلاعات به برکت تسلط بر سیستم عامل های روی تلفن همراه
و انواع محصولات گوگل مانند موتور جستجو، جی میل، آدرس یابی و وبلاگ ها، یوتیوب و ...
به حدی است که ممکن است تصور آن برای ما دشوار باشد. تصور کنید مسیر شما در طول
شبانه روز و توقف هایتان در آدرس های مختلف (خانه، فروشگاه و ...) در کنار خریدهای
آنلاین، و جستجوهایتان در گوگل و مطالعه سایت ها و مسائلی که در ایمیل ها و مسیج
ها و بر صفحه رایانه خود می نویسیم و ... مورد تحلیل قرار گیرد و در فایل ویژه ای
به نام شما ضبط شده و مورد استفاده قرار گیرد.
نتایج چنین بهره گیری ای از هم
اکنون آشکار است. برای نمونه گوگل موفق شده، به برکت این فایل های ویژه، با
«هدفمند» کردن بازار تبلیغات با نیازهای فردی کاربران ، حجم عظیمی از تبلیغات در رسانه های مکتوب را در
دست بگیرد. گوگل در سال گذشته تنها پس از چند سالی تلاش، با ۴۲ میلیارد دلار فروش
تبلیغات هدفمند، رقم ۳۸ میلیارد دلاری متعلق به مجموعه همه آن رسانه ها با ده سال
کار و فعالیت را پشت سر گذاشته و پیشبینی می شود بزودی به انحصار غیر قابل رقابتی
در این زمینه دست یابد. نمونه دیگر بنا بر روایت استاد کلاس، پروژه «گوگل نیوز» است
که چندان هم برای ما آشنا نیست. گوگل هم اکنون توانسته میلیون ها نفر را به خود
وصل کند و دسترسی به اخبار و روزنامه ها را برای مخاطبانش شخصی کند و واسطه خبر و
کاربری شود. هدف گوگل در درجه اول آن بوده که با مطالعه خبرهای دسته بندی شده اش
اطلاعات بیشتری برای شناخت نیازهای تبلیغاتی به دست آورد، اما هم اکنون زندگی و
کار خبرنگاران، تحلیلگران و گرافیست ها و عکاسان و ...در این رسانه ها به میزان بازتابشان توسط گوگل گره خورده است.
گفته شد که پروژه «گوگل بوک» یا دیجیتال
و آنلاین کردن کلیه کتب متعلق به کتابخانه ها در کشورهای پیشرفته که با سرعت سرسام
آوری به پیش می رود، به گوگل امکان می دهد واسطه ای بین کاربران و دانش بشری بشود.
به نظر می رسد فن آوری بکار رفته در این زمینه گوگل را به جایگاهی نزدیک کرده که
نوعی انحصار در بهره برداری از مجموعه دانش بشری را به خود تخصیص دهد. فعالیت های
بسیار گسترده در این زمینه به این شرکت امکان می دهد پیشرو ترین موسسه برای دسترسی
به دانش ترجمه رایانه ای صحیح باشد و دستیابی به چنین ابزاری جایگاه آن را باز هم
انحصاری تر خواهد کرد.
کتاب ها و مقالات متعددی در این
دوره آموزشی مورد استناد قرار گرفت که از زاویه های بدبینانه یا خوشبینانه نگاهی
به رخدادهای سال های اخیر در این زمینه داشته اند. به نظر نویسندگان این کتاب ها گوگل
به این ها بسنده نکرده، بلکه در تلاش است بتواند جمع آوری اطلاعات توسط سیستم های
خود را به اطلاعات شفاهی گسترش دهد. به همین منظور بزرگ ترین تحقیقات را بر روی
خواندن صحبت های هر فرد انجام داده و سرمایه گذاری های وسیعی در زمینه هوش مصنوعی
و کامپیوترهای هوشمند برای مدیریت سیستم های به غایت پیچیده اش داشته است. در همین
زمینه به سرمایه گذاری بر روی ابزارهای واسطه ای بین انسان و شبکه ( عینک های گوگل
راهی بازار نسل اول آن هاست) و یا اتومبیل های خود کنترل بدون راننده ( شاید با
هدف در دست گرفتن جابجایی هایی که ظاهرا نقش کلیدی در خریدها دارند) و ده ها نمونه
دیگر که از حوصله خوانندگان و این مقاله خارج است، می توان اشاره کرد.
باید دانست چنین امکاناتی هم از
نظر توان کنترلی و هم از نظر سودآوری و گردش مالی نجومی همراه با آن، به گوگل
قدرتی می دهد که سابقه ای در تاریخ بشری نداشته است و شکل گیری چنین زیر ساختی در
سرمایه داری معاصر به انحصار مفهوم و معنایی تازه خواهد داد که بر زندگی بشری
تاثیرات بسیار پردامنه ای دارد.
اما این یک سوی ماجراست. و این
روند سوی دیگری هم دارد که شرکت کنندگان در این دوره آموزشی در مقابل چشمان من
گذاشتند :
اولین اقدامی که از همان ابتدا
توجه من را به خود جلب کرد، راه کارهایی بود که شرکت کنندگان درست از همان روزهای
آغازین کلاس برای مشکل خرید کتاب پیدا کرده و آن را به اشتراک گذاشتند. مدرس کلاس
کتاب هایی را معرفی کرد تا شاگردان کلاس آن ها را بخرند. شاگردان هم دست به کار
شده و لینک دانلود کردن و به اشتراک
گذاشتن رایگان برخی از کتاب ها را برای کسانی فراهم آوردند که به هر دلیل
امکان خرید کتاب را نداشتند. اقدام بعدی معرفی چگونگی شخصی کردن نتایج جستجو توسط
گوگل بود. گوگل چنین تبلیغ می کند که ارائه نتایج متفاوت به کاربرهای مختلف توسط این
شرکت در خدمت عموم است و به آن ها کمک می کند زودتر به نتایج مورد نظرشان برسند. اما
پیامدهای چنین به اصطلاح شخصی کردن هایی چیست؟ یکی از شاگردان کلاس از همه خواست
که کلمه مصر[5] را در
گوگل بگذارند و آنگاه از صفحه اول نتایج جستجو روی مونیتورشان عکس بگیرند و به
صورت کامنت زیر سرفصل بحث بگذارند تا مفهوم این تفاوت ها
را ببینیم. نتایج از دید من جالب بود. گوگل برخی (احتمالا آن ها که خبرهایی دارند)
را به خیابان های مصر و اعتراض ها و درگیری ها برده بود و برخی دیگر را در اهرام
مصر می چرخاند و لینک هایی برای تماشای رقص عربی اعجاب انگیز رقاصه های قاهره به
نمایش گذاشته بود.
شرکت کنندگان کلاس چنان بحث های
تازه ای براه انداخته اند که براستی شگفت انگیز است و مدرس دوره خود از اینکه
نرسیده در همه این بحث ها شرکت کند و کامنت ها و راهنمایی هایش را بگذارد و آن ها
را هدایت کند پوزش خواسته است.
باید پذیرفت جهان به سرعت در حال
تغییر و تحول است. توسعه حیرت انگیز فضای مجازی زیر ساخت های صنعتی-تجاری نظام
سرمایه داری جهانی را لحظه به لحظه دگرگون می کند. توسعه دستاوردهای حیرت انگیز
علوم و تکنولوژی بشری ادامه می یابد و این دست آورد ها زمینه را برای تغییرات عمیق
تر آماده می کند و با وابسته شدن توسعه فن آوری به این تغییرات آنچه انقلاب علمی
فنی نامیده شده رقم می خورد.
در چنین شرایطی چه باید کرد؟ آیا
تحریم علیه چنین فن آوری هایی بی معنی نیست و عملا به معنی تسلیم شدن بجای نقش
آفرینی بر بستر آن ها معنی دیگری دارد؟ دسترسی به اینترنت پرسرعت ارزان قیمت و حضور
در شبکه های اجتماعی در حال گسترش در جهان امروز یکی از حقوق اساسی بشری است و
مبارزه در راه دستیابی به آن اهمیت به سزایی یافته است. به نظر می رسد برای هر تغییر
دمکراتیک محدود یا دامنه دار و یا جهانی نیاز است که مردم جهان آگاهی های هر چه
بیشتری کسب کنند و به یکدیگر متصل شوند. فضای مجازی امکانات حیرت انگیزی در این
رابطه فراهم ساخته که باید بکارگرفته شود.
مفاهیم انحصار در دوران ما از
ابعاد دولتی فراتر می رود و درست مانند خود سرمایه داری جهانی و شرکتی می شود. این
تغییرات بر امر مبارزه برای پایان دادن به چنین دورانی تاثیرات جدی دارد و باید
مورد توجه فعالان اجتماعی قرار گیرد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر